Bánh xích (nhông) là trái tim của hệ thống truyền động, nhưng chúng lại là bộ phận chịu tải và mài mòn nặng nề nhất. Sự mài mòn sớm không chỉ gây tốn kém chi phí thay thế mà còn làm giảm hiệu suất hoạt động, thậm chí gây hỏng hóc nghiêm trọng cho toàn bộ máy móc.
Bài viết này sẽ đi sâu vào 5 nguyên nhân hàng đầu khiến nhông công nghiệp bị mòn nhanh và đưa ra các giải pháp thực tế để kéo dài tuổi thọ của chúng.
1. Thiếu Bôi Trơn Hoặc Bôi Trơn Không Đúng Cách (Nguyên nhân số 1)
Thiếu dầu bôi trơn là kẻ thù lớn nhất của mọi hệ thống truyền động xích.
- Vấn đề: Khi xích và nhông hoạt động, ma sát giữa các bộ phận (đặc biệt là giữa chốt xích, ống lót và bề mặt răng nhông) sẽ tạo ra nhiệt và mài mòn kim loại. Dầu bôi trơn đóng vai trò tạo ra một lớp màng ngăn cách ma sát trực tiếp.
- Hậu quả: Không có dầu, kim loại sẽ chà xát vào nhau, gây ra hiện tượng mòn nhanh chóng và tạo ra các hạt kim loại li ti, làm tăng tốc độ mài mòn. Nhông và xích sẽ giãn ra và hỏng hóc trong thời gian ngắn.
► Giải Pháp:
- Sử dụng dầu bôi trơn chuyên dụng cho xích công nghiệp, có độ nhớt phù hợp với môi trường và tốc độ làm việc.
- Thiết lập lịch trình bôi trơn định kỳ và đảm bảo dầu được đưa vào đúng vị trí giữa chốt xích và ống lót (không chỉ bôi ngoài bề mặt).
2. Căn Chỉnh Không Chính Xác
Việc lắp đặt nhông và xích không thẳng hàng (lệch trục) gây ra tải trọng không đều, làm mòn một bên của răng nhông.
- Vấn đề: Nếu hai nhông chủ động và bị động không nằm trên cùng một mặt phẳng (lệch song song hoặc lệch góc), xích sẽ bị kéo nghiêng trong quá trình vận hành.
- Hậu quả: Điều này làm tăng áp lực lên mép bên của răng nhông và má xích, dẫn đến mòn không đồng đều (mòn một bên). Ngoài ra, nó còn gây ra tiếng ồn lớn và rung động.
► Giải Pháp:
- Sử dụng thước căn chỉnh laser hoặc dụng cụ căn chỉnh chuyên dụng để đảm bảo hai trục nhông hoàn toàn song song và nằm trên cùng một mặt phẳng.
- Kiểm tra độ căng của xích, không nên quá căng hoặc quá trùng.
3. Tải Trọng Quá Mức Hoặc Va Đập Đột Ngột
Nhông xích được thiết kế để chịu tải tối đa nhất định. Nếu tải trọng vượt quá ngưỡng này hoặc xảy ra va đập thường xuyên, tuổi thọ của chúng sẽ bị rút ngắn nghiêm trọng.
- Vấn đề: Khi nhông phải truyền một lực lớn hơn khả năng thiết kế, áp lực tập trung tại điểm tiếp xúc giữa con lăn xích và chân răng nhông tăng đột ngột.
- Hậu quả: Gây ra hiện tượng biến dạng dẻo của răng, đặc biệt ở phần chân răng. Tình trạng nặng hơn có thể dẫn đến nứt, vỡ hoặc cong răng nhông.
► Giải Pháp:
- Lựa chọn nhông xích có hệ số an toàn tải trọng cao hơn yêu cầu thực tế của ứng dụng (thường là 1.2 đến 1.5 lần tải trọng danh nghĩa).
- Tránh khởi động đột ngột hoặc thay đổi tốc độ quá nhanh trong khi tải nặng. Cân nhắc sử dụng khớp nối giảm chấn.
4. Môi Trường Làm Việc Khắc Nghiệt (Bụi Bẩn, Hóa Chất)
Môi trường làm việc là yếu tố ngoại cảnh tác động mạnh mẽ đến nhông xích.
- Vấn đề:
- Bụi bẩn/Cát: Các hạt vật chất cứng này xâm nhập vào giữa các khớp xích và răng nhông, hoạt động như một chất mài mòn (giống như giấy nhám), làm tăng tốc độ mài mòn.
- Hóa chất/Độ ẩm: Gây ra hiện tượng ăn mòn hóa học và gỉ sét, làm hỏng bề mặt kim loại và phá hủy lớp phủ bảo vệ.
► Giải Pháp:
- Nếu làm việc trong môi trường bụi bẩn, hãy sử dụng hộp bảo vệ kín (Chain Casing).
- Thường xuyên làm sạch xích và nhông để loại bỏ bụi bẩn trước khi bôi trơn lại.
- Trong môi trường ẩm ướt hoặc hóa chất, sử dụng nhông xích Inox (Thép không gỉ) hoặc nhông có lớp mạ Niken/Mạ Kẽm chất lượng cao.
5. Phối Hợp Nhông-Xích Không Đồng Bộ (Không Thay Thế Cùng Lúc)
Đây là lỗi bảo trì phổ biến nhất. Khi xích đã giãn dài hoặc nhông đã mòn, nhưng chỉ thay thế một trong hai bộ phận.
- Vấn đề: Khi xích bị giãn dài (do mòn chốt và ống lót), bước xích thực tế sẽ lớn hơn bước xích danh định. Nếu lắp xích mới vào nhông cũ đã mòn, hoặc ngược lại.
- Hậu quả: Xích mới sẽ không ăn khớp hoàn hảo với nhông cũ (hoặc ngược lại), dẫn đến hiện tượng nhảy bước hoặc tải trọng chỉ tập trung vào một vài răng, làm tăng tốc độ mài mòn cho cả bộ phận mới và cũ.
► Giải Pháp:
- Áp dụng nguyên tắc "Thay thế cả cặp": Luôn thay thế nhông và xích cùng một lúc để đảm bảo chúng ăn khớp hoàn hảo ngay từ đầu.
- Thường xuyên kiểm tra độ giãn của xích bằng thiết bị đo chuyên dụng.
Việc nắm rõ nguyên nhân khiến bánh xích (nhông) hay mòn và áp dụng các giải pháp phòng ngừa sẽ giúp hệ thống truyền động của bạn hoạt động ổn định, tiết kiệm chi phí bảo trì và tối đa hóa năng suất sản xuất.
